با اين كه ماهيها عنوان پرشمارترين و متنوعترين مهرهداران را به خود اختصاص دادهاند و حدود 40 درصد آنها ساكن آبهاي شيرين هستند، نه تنها در ايران كه در بسياري از مناطق دنيا نيز مطالعات گسترده و جامع در مورد شناسايي و بررسي اقدامات حفاظتي آنها، كمتر صورت گرفتهاست. آبهاي داخلي ايران با برخورداري از بيش از 16۳ گونه ماهي، از تنوع زيستي بسيار بالايي برخوردار هستند. متأسفانه، ويژگيهاي زيستي و بومشناختي و نيز پراكنش بسياري از اين گونهها كه عمدتاً بومي و اندميك كشور هستند، تاكنون به طور كامل مورد بررسي قرار نگرفته است. چندين گونه، از جمله پنج گونه از ماهيان خاوياري، سسماهي بزرگ و شمشيرماهي از خانواده كپورماهيان و ماهي آزاد درياي خزر در گروه ماهيان در معرضخطر انقراض طبقهبندي شدهاند. گروهي ديگر نيز به عنوان گونههاي در معرض تهديد و آسيبپذير شناخته ميشوند. بنابراين، جا دارد كه با انجام مطالعات گسترده، وضعيت آنها از نظر جمعيت، بومشناسي و حفاظت مورد بررسي دقيق قرار گرفته و برنامههاي حفاظتي و مديريت زيست بومي مناسب براي اين منظور تهيه شده و به اجرا درآيند.
نظر به نياز روزافزون جامعه علمي كشور به استفاده از چنين متوني، معاونت محيطزيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيطزيست، نسبت به تدوين و چاپ ”اطلس ماهيان آبهاي داخلي ايران“، به شكل نسخهاي كه هماكنون در اختيار قرار دارد، مبادرت ورزيده است. اگرچه، در سالهاي اخير، تعدادي از صاحبنظران به بررسي برخي از گونهها و خصوصيات ماهيان آبهاي داخلي پرداخته و تأليفات ارزشمندي را نيز در اختيار علاقمندان و جامعه علمي كشور گذاردهاند، بااينهمه، اين اطلس، به شكل مجموعهاي كامل و مصور تهيه گرديده تا گونههاي مختلف ماهيان آبهاي داخلي كشور را معرفي نموده و از اين طريق، بهرهبرداري محققين و متخصصين مختلف، اعم از استادان، دانشجويان، كارشناسان و ساير علاقمندان را تسهيل سازد. جا دارد كه در همينجا، از تلاش و پشتكار تمامي دستاندركاران تهيه و تدوين اطلس ماهيان آبهاي داخلي، قدرداني شايستهاي به عملآيد.
خاطرنشان ميشود كه در انتشار اين اطلس، آخرين تغييرات مربوط به ردهبندي ماهيان رعايت و ديدگاههاي علمي استادان و صاحبنظران مربوطه لحاظ گرديده است تا به عنوان يك سند علمي و مرجع معتبر قابل بهرهبرداري و استفاده از سوي جامعه علمي و تخصصي كشور باشد. انتظار ميرود كه با رفع ايرادات احتمالي و روزآمدسازي اطلاعات و محتويات آن از سوي خوانندگان، نسخ بعدي را بتوان با غناي بيشتري عرضه نمود.
فرهاد دبیری
معاون محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست